Hàng ngày chúng ta chạm rất nhiều vào các đồ vật từ tay nắm cửa, điện thoại di động, hay các phím bấm của một cây ATM rút tiền chẳng hạn. Đó là chuyện hết sức bình thường. Thế nhưng khi có một đợt bùng phát dịch cúm hay một loại bệnh do virus nào đó gây ra – hành động chạm, nắm vào đồ vật tưởng chừng đơn giản này lại có thể gây lây lan mầm bệnh.

Trong nhiều trường hợp, điều này dấy lên một lo ngại vì một số chủng virus có thể sống trên bề mặt trong nhiều giờ – hoặc thậm chí vài tuần. Có điều không phải lúc nào ta cũng biết rõ liệu một bề mặt, ví dụ như bàn phím số của một cây ATM, sẽ bị nhiễm khuẩn trong bao lâu nếu có một người bệnh hắt hơi lên đó.

Một phần của sự không chắc chắn đó là do chủng loại virus rất đa dạng và mỗi loại có tỷ lệ sống sót trên bề mặt khác nhau. Thậm chí, không có một nguyên tắc cứng nào về thời gian virus có thể tồn tại bên ngoài vật chủ. Loại bề mặt, nhiệt độ và độ ẩm môi trường cũng có tác động đến vấn đề này. Câu hỏi đặt ra là bề mặt nào sẽ an toàn để chạm vào, và bao lâu thì nên khử trùng chúng một lần?

Trước khi chúng ta nói xa hơn về việc Virus sống được bao lâu trên các bề mặt, hãy cùng tìm hiểu cơ chế hoạt động của virus.

VIRUS KHÔNG HOẠT ĐỘNG ĐỘC LẬP

Virus không có các enzyme phù hợp để tạo ra các phản ứng hóa học cần thiết cho sự sinh sản. Thay vào đó, virus cần một tế bào chủ, có thể là vi khuẩn, nấm, thực vật hay động vật, bao gồm con người. Với sự trợ giúp từ vật chủ, virus sau đó có thể nhân lên. Điều này tốt cho virus, nhưng nhìn chung là chưa bao giờ tốt đối với bản thân vật chủ.

Không có tế bào chủ, virus không thể sống sót lâu được; tuy nhiên, vẫn có một khoảng thời gian ngắn đủ để virus có thể hoạt động với hy vọng tìm kiếm được một vật chủ mới (hay gọi nôm na là lây nhiễm mới)

Khi nằm bên ngoài vật chủ, virus được chia làm 2 loại – một là loại vẫn còn nguyên vẹn và vẫn có khả năng lây nhiễm, loại còn lại là vẫn còn đầy đủ những đặc tính nhận dạng thông qua vật chất di truyền, nhưng không còn khả năng lây nhiễm nữa. Thời điểm mà virus tồn tại trên bề mặt chỉ còn những đặc điểm để nhận dạng, thì chúng không còn khả năng gây hại nữa.

VẬY VIRUS TỒN TẠI ĐƯỢC BAO LÂU TRÊN CÁC BỀ MẶT?

Thời gian virus tồn tại được trên bề mặt và vẫn còn khả năng lây nhiễm rất khác nhau tùy theo mầm bệnh. Có sự khác biệt cơ bản giữa các loại virus. Ví dụ, rhinovirus, loại virus gây ra bệnh cảm lạnh thông thường – sẽ tồn tại được dưới 1 giờ trên các bề mặt. Tuy nhiên, những chủng khác như norovirus, một loại virus gây ra ói mửa và tiêu chảy – lại có thể sống được trong nhiều tuần. Và không có gì đáng ngạc nhiên, với khả năng sống sót lâu như vậy bên ngoài vật chủ, norovirus có khả năng lây lan vừa qua người bệnh vừa thông qua thực phẩm và các bề mặt bị lây nhiễm khác.

Đối với virus SARS-Cov-2 gây ra đại dịch COVID-19 thì sao? Theo một đánh giá có hệ thống từ nhiều nguồn tài liệu khoa học đến từ các nhà nghiên cứu tại IZSVe, virus SARS-CoV-2 có thể tồn tại ở nhiệt độ phòng lên đến 28 ngày trên các bề mặt kính, thép, nhựa polyme (như tiền polyme), tiền giấy, và có thể tồn tại lên đến 7 ngày ở mặt ngoài khẩu trang.

NHỮNG YẾU TỐ NÀO ẢNH HƯỞNG ĐẾN TỶ LỆ SỐNG SÓT CỦA VIRUS TRÊN BỀ MẶT?

Những thí nghiệm để xác định thời gian virus có thể tồn tại bên ngoài vật chủ không đơn giản chỉ là rải virus lên trên các bề mặt rồi cứ thế mà quan sát xem điều gì sẽ xảy ra. Thực tế, không có nhiều “dữ liệu chính xác” cho thấy thời gian mà virus cảm cúm vẫn còn khả năng lây nhiểm khi nằm ngoài vật chủ.

Nhìn chung, sự sống sót của mầm bệnh trên các fomites (vật thể không phải dạng sống có khả năng lây truyền mầm bệnh) được xác định bằng cách cấy một lượng đã biết virus lên bề mặt và sau đó lấy mẫu ở các khoảng thời gian khác nhau để xác định số lượng thu hồi được. Các nhà khoa học dùng những thông tin này để ước lượng và vẽ ra một đồ thị phân rã của mầm bệnh trên một bề mặt cụ thể, mà sau đó họ có thể tiếp tục ngoại suy ra các khoảng thời gian lâu hơn.

Đội ngũ của Viện dinh dưỡng quốc gia và Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hòa Kỳ (viết tắt là NIH & CDC) đã xem xét khả năng tồn tại của virus trong các chất nền khác nhau, cũng như trong các điều kiện môi trường khác nhau.

Mặc dù cơ bản các chủng virus có một tỷ lệ sống sót trên các bề mặt khác nhau, vẫn có những yếu tố bên ngoài khác ảnh hưởng đến khả năng tồn tại của chúng, bao gồm nhiệt độ, độ ấm và các đặc tính trên bề mặt.

Nhìn chung, virus tồn tại được lâu nhất ở nhiệt độ thấp hơn, độ ẩm cao hơn và trên các bề mặt không xốp (như thép không rỉ). Tuy nhiên, có một số chủng virus có thể sống tốt ở độ ẩm thấp.

Bên cạnh các yếu tố như chất liệu bề mặt và môi trường, tải lượng virus trên bề mặt cũng giúp xác định được thời gian tồn tại của chúng, bác sỹ James M. Steckelberg giải thích trong một bài báo cho phòng khám Mayo. Mặc dù virus cảm cúm có thể lây lan qua dùng chung đồ vật, nhưng tiếp xúc cá nhân lại là cơ chế lây lan virus phổ biến nhất.

BẠN CÓ THỂ NHIỄM VIRUS TỪ BỀ MẶT ĐỒ VẬT KHÔNG?

Nếu bạn lỡ chạm vào một vật có mang virus, bao gồm cả virus COVID-19, liệu bạn có bị nhiễm bệnh hay không? Không hẳn. Nhưng nếu bạn không rửa tay ngay lập tức, và còn lấy tay đó chạm vào mắt, mũi hay miệng, bạn có thể lan truyền virus. Tuy nhiên, theo CDC, lây nhiễm thông qua bề mặt nhiễm khuẩn không được coi là cách dễ truyền bệnh nhất. Khi không có vật chủ, virus bắt đầu bị phân hủy khá nhanh, vì vậy virus trên bề mặt có thể đã bị suy yếu đi rất nhiều rồi.

Tiến sỹ Anthony Fauci, giác độc Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm quốc gia, giải thích trong ngày 13/3/2020, CNN/Facebook Global Coronavirus Town Hall rằng khi xem xét khả năng tồn tại của virus trên các chất khác nhau, việc đo lường có khi kéo dài đến vài giờ. Mặc dù ông khuyên các bạn nên lau sạch các bề mặt – ví dụ như tay nắm cửa hay màn hình điện thoại – bất cứ khi nào có thể, ông lại cảnh báo không nên quá lo lắng về các vật thể như tiền hay thư từ.

Tóm lại, bất chấp sự khác biệt về khả năng tồn tại trên bề mặt giữa các mầm bệnh, vật thể lây nhiễm và bối cảnh, khuyến nghị số 1 để ngăn chặn sự lây lan virus vẫn là: HÃY RỬA TAY!

Nguồn: Tổng hợp từ Howstuffworks.com và izsvenezie.com