Viện nghiên cứu y tế Kenya gần đây đã phát hiện một loài muỗi xâm lấn ở các hạt Laisamis và Saku của hạt Marsabit ở khu vực phía bắc của Kenya.

Loài muỗi này, Anopheles stephensi, có nguồn gốc từ Nam Á và Trung Đông. Nó truyền hai loại ký sinh trùng sốt rét có nguy cơ mắc bệnh nặng và tử vong cao nhất: Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax.

Việc phát hiện loài muỗi này đặt ra một mối đe dọa sức khỏe cộng đồng lớn đối với Kenya vì nhiều lý do.

Sự lan truyền bệnh sốt rét ở Kenya phần lớn chỉ giới hạn ở bờ biển và các vùng phía tây của đất nước. Đây là khu vực xa các trung tâm đô thị lớn của nó. Các khu vực phát hiện muỗi Anopheles stephensi là nội thành và ven đô. Loài muỗi này phát triển mạnh trong môi trường đô thị.

Cho đến nay, sự lan truyền bệnh sốt rét ở Kenya là do Anopheles gambie và Anopheles funestus. Những vectơ này không đối phó tốt với nước bị ô nhiễm ở các trung tâm đô thị.

Mặt khác, Anopheles stephensi có thể sinh sản trong bể chứa nước, can xăng nhựa, lốp xe, bể hở, cống rãnh, bể trên cao, bể ngầm và môi trường ô nhiễm. Hơn nữa, loài muỗi này là loài xâm lấn. Nó lây lan rất nhanh sang các khu vực mới. Nó có thể thích nghi với các điều kiện khí hậu khác nhau, không giống như các véc tơ sốt rét không xâm lấn khác không có khả năng sống sót ở nhiệt độ lạnh ở các khu vực có độ cao bị hạn chế.

Cuộc xâm lược của loài muỗi này có thể gây ra mối đe dọa đáng kể đối với những nỗ lực của Kenya trong việc kiểm soát và loại trừ bệnh sốt rét. Quốc gia phải có hành động ngay lập tức để đánh giá mối đe dọa và đưa ra các chiến lược phòng ngừa.

Hậu quả là gì?

Nếu Anopheles stephensi lây lan ở một thành phố như Nairobi, hậu quả sẽ rất nghiêm trọng.

Đầu tiên, bệnh sốt rét có thể lây lan sang các khu vực nội thành. Cho đến nay, những khu vực này có rất ít hoặc không có sự lây truyền và dân số của họ không có được miễn dịch chống lại bệnh sốt rét.

Thứ hai, phát triển đô thị sẽ không còn được coi là góp phần loại trừ bệnh sốt rét. Đô thị hóa đã thêm vào nhiều vấn đề sức khỏe. Nhưng nó có xu hướng “xây dựng” bệnh sốt rét thông qua nhà ở tốt hơn và cảnh quan bị ô nhiễm dần dần. Các vectơ sốt rét truyền thống không thể sinh sản trong các thùng chứa nhỏ hoặc trong nước bị ô nhiễm hữu cơ. Các loài xâm lấn mới có thể đem đến sự phát triển và đem bệnh sốt rét đến các vùng ngoại ô mới.

Các vectơ sốt rét truyền thống đã tìm thấy không gian ở các khu vực đô thị do nông nghiệp đô thị mở rộng, không gian xanh không được chăm sóc và sự phát triển đô thị không có kế hoạch với việc quản lý nước kém. Một số đặc điểm này đã cho phép muỗi truyền bệnh sốt rét duy trì sự lây truyền bệnh sốt rét, trong một số trường hợp như ở đảo Bioko, New Guinea Xích đạo, với tỷ lệ lưu hành cao tới 30% đến 40%.

Ngoài ra còn có nguy cơ bệnh sốt rét từ các thành phố sẽ được xuất khẩu đến các vùng nông thôn. Các khu vực ở phía tây Kenya và bờ biển có khả năng bị tăng đột biến, đặc biệt là trong các mùa mà cư dân thị trấn đến thăm trong các kỳ nghỉ lễ như Giáng sinh.

Các trung tâm đô thị đông dân cư ở những khu vực này có thể bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Chúng được coi là rất thích hợp cho việc mở rộng Anopheles stephensi do dân số cao và các yếu tố môi trường và sinh thái thuận lợi như nhiệt độ ấm áp.

Các công cụ phòng chống sốt rét truyền thống như phun tồn lưu hóa chất diệt côn trùng khó sử dụng hơn đối với Anopheles stephensi vì hành vi nghỉ ngơi và kiếm ăn của chúng khác với các véc tơ truyền bệnh khác.

Anopheles stephensi cũng đã được chứng minh là có khả năng chống lại hầu hết các loại thuốc diệt côn trùng hiện có.

Một vài giải pháp

Có thể làm gì để ngăn chặn sự lây lan của loài xâm lấn này:

• Tăng cường hợp tác và khuyến khích quản lý tích hợp. Vì đây là véc tơ sốt rét đô thị nên các bộ nông nghiệp, y tế, giáo dục, môi trường, vệ sinh môi trường và tài nguyên nước và chính quyền các quận cần phải hợp tác với nhau. Các phản ứng quốc gia đối với Anopheles stephensi nên được lồng ghép với các nỗ lực kiểm soát bệnh sốt rét và các bệnh do muỗi truyền khác, chẳng hạn như sốt xuất huyết, sốt vàng da và chikungunya.
• Xây dựng hướng dẫn cho các chương trình phòng chống sốt rét quốc gia về các biện pháp thích hợp để ứng phó với Anopheles stephensi.
• Tăng cường giám sát. Mức độ lây lan và tác động của Anopheles stephensi đối với việc truyền bệnh sốt rét ở Kenya vẫn chưa rõ ràng. Xác nhận cả hai sẽ rất quan trọng trong việc đưa ra các chiến lược quản lý để bảo vệ chống lại sự bùng phát dịch bệnh, đặc biệt là ở các khu vực đô thị, trong những năm tới.
• Cải thiện trao đổi thông tin. Cần nâng cao nhận thức về Anopheles stephensi trong các cộng đồng có nguy cơ cao nhất. Họ nên được khuyến cáo thường xuyên bổ sung nước dự trữ để sử dụng trong sinh hoạt. Mọi người cũng phải giữ cho môi trường của họ không có các thùng chứa bị vứt bỏ vì đây có thể là nơi sinh sản tốt cho loài xâm lấn này.
• Một chính sách toàn cầu và sự hợp tác xuyên biên giới giữa các quốc gia bị ảnh hưởng. Diệt trừ muỗi Anopheles stephensi khỏi vùng Sừng châu Phi (Horn of Africa – khu vực bao gồm các quốc gia Djibouti, Eritrea, Ethiopia, và Somalia) về lâu dài sẽ rẻ hơn nhiều so với việc để nó lây lan sang các thị trấn và thành phố.

Nguồn: The Conversation.